Hiszpania, Portugalia i powstanie światowej gospodarki - film z polskimi napisami

W tym filmiku chciałbym przyjrzeć się temu, jak działania Hiszpanii i Portugalii w XVI wieku pomogły w powstaniu gospodarki światowej. Kiedy mówię o gospodarce światowej, mam na myśli to, że to był pierwszy raz w historii kiedy tak duża część świata była połączona handlem. Zanim zagłębimy się w to, w jaki sposób Hiszpania i Portugalia przyczyniły się do stworzenia gospodarki światowej, chciałbym zacząć na końcu naszej linii czasu, w roku 1598 historią, która może pomóc zilustrować jak bardzo połączony stał się świat pod koniec XVI wieku. W 1598 roku flota statków handlowych opuściła Holandię. To są te holenderskie statki. Jednym z marynarzy tej floty był Anglik William Adams. Płyną wzdłuż wybrzeży Afryki. Zatrzymują się u wybrzeży Afryki Zachodniej, o tutaj, handlują, tak jak wiele innych statków europejskich w tym czasie, potem opływają Amerykę Południową i docierają do wybrzeża Peru. W tym momencie William Adams zaczął prowadzić dziennik, i pisze tam: "Uzgodniono, że powinniśmy opuścić wybrzeże Peru i skierować nasz kurs na Japonię zrozumiawszy, że sukno jest tam dobrym towarem oraz że na tym peruwiańskim wybrzeżu poszukiwały nas statki królewskie." Król, o którym wspomniał Adams to król Hiszpanii. W tamtym czasie Peru było kolonią hiszpańską. Flota, pochodząca z Holandii, jest tym zaniepokojona, ponieważ Holandia jest w stanie wojny z Hiszpanią. Holandia buntuje się przeciwko hiszpańskim rządom w tym czasie. Z tego fragmentu dowiadujemy się kilku rzeczy, które pokazują, w jakim stopniu powiązana była wtedy światowa gospodarka. Po pierwsze, wiedzą o Japonii i wiedzą jak się tam dostać. Po drugie, mają też pewne pojęcie, jakie towary mogą być wartościowe w handlu z Japonią. Tak więc wypływają do Japonii, docierają tam, i kończą jako jeńcy japońskiego wodza. I podczas gdy oni są więźniami, w Japonii mieszkają też portugalscy jezuici. Próbują oni przekonać japońskiego wodza do egzekucji tych holenderskich i angielskich marynarzy jako piratów. Wódz decyduje, że nie zamierza ich zabijać. Skoro oni chcą handlować, a on chce tego, co mają do sprzedania, to niech handlują. Potem zmusza Williama Adamsa, Anglika, żeby został i pomógł jego marynarce wojennej budować okręty. W ten sposób Adams znalazł się w sytuacji, dzięki której może pomóc Anglikom w otwarciu handlu z Japonią kilka lat później. Wspomniałem już wcześniej, że Portugalia była jednym z głównych współtwórców tej nowej światowej gospodarki, W historii Adamsa czytamy o portugalskich księżach w Japonii w roku 1600. To rodzi pytanie, jak ci portugalscy księża znaleźli się w Japonii? Żeby to zrozumieć, cofnijmy się do początku naszej linii czasu, kiedy to w 1498 roku portugalski marynarz Vasco da Gama dotarł do południowego wybrzeża Afryki i dalej popłynął do indyjskiego miasta Kalikat. Był to początek rządów Imperium portugalskiego na Oceanie Indyjskim i we Wschodnich Indiach. Historycy, którzy badają Imperium portugalskie często nazywają to imperium post handlowym. Mają na myśli to, że Portugalczycy nie próbowali czynnie zdobywać dużych fragmentów terytorium. Zamiast tego znajdowali istniejące ośrodki handlowe i próbowali włączyć się do tych sieci handlowych. W tym celu zakładali punkty handlowe lub manufaktury. To rysunek z końca XV wieku, z miasta Kalikat ukazujący portugalską fabrykę. To ten budynek, który przypomina zamek na obrzeżach miasta. Te manufaktury to nie typowe fabryki z czasów rewolucji przemysłowej, w których są wytwarzane różne rzeczy. Tak naprawdę były to raczej składy, gdzie przechowywano towary do czasu przybycia statków i ich odbioru. Tak więc, Portugalczycy rozbudowują swoje imperium handlowe na Oceanie Indyjskim i we Wschodnich Indiach, a w 1542 roku rząd Chin daje im prawo do handlu z wyspy Makau. Jedną z rzeczy, których Chiny naprawdę pragną, jest srebro. Chcą srebra, bo mają papierowe pieniądze i chcą, aby wspierało ono papierową walutę, aby ta zachowała swoją wartość. Srebro produkowała Japonia, więc Portugalczycy zaczęli sprzedawać chińską porcelanę i jedwab Japonii w zamian za srebro, które potem przywożą do Chin. Portugalczycy wraz z handlem przywożą też religię w postaci księży i misjonarzy. Mam nadzieję, że teraz rozumiecie, jak portugalscy duchowni mogli znaleźć się w Japonii przed Williamem Adamsem i jego załogą. Podczas gdy to wszystko dzieje się na wschodniej półkuli, Hiszpania buduje ogromne imperium kolonialne na obu Amerykach. Mówiąc o kolonialnym imperium, mamy na myśli to, że wysyłają hiszpańskich kolonistów by żyli na tych podbitych terytoriach i rozszerzali hiszpańskie wpływy. Staje się ono na tyle duże i zaludnione, że Hiszpania musi powołać rządy kolonialne, i w 1535 roku utworzyli Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii na tym obszarze. Nazwa pochodzi od słowa wicekról, oznaczającego dosłownie wicekróla albo kogoś na miejscu króla, kto rządzi daną kolonią w jego imieniu. Potem, w 1542 roku, tworzą Wicekrólestwo Peru na tym obszarze. To to samo Peru o którym William Adams wspomniał w swoim dzienniku z 1600 roku. W tych hiszpańskich wicekrólestwach plantacje stanowią jedno z głównych źródeł dochodu. Plantacja to w zasadzie duże gospodarstwo, którego plony są bardzo cenne i mogą być eksportowane i sprzedawane z dużym zyskiem. Innym ważnym źródłem dochodu w obu Amerykach było górnictwo, a zwłaszcza wydobycie srebra, ponieważ w połowie lat 40. w Zacatecas w dzisiejszym Meksyku i w Potosí w dzisiejszej Boliwii Hiszpanie znaleźli gigantyczne złoża srebra, jedne z największych złóż srebra na świecie. Wywarło to dwa poważne następstwa na gospodarce światowej, zaczynającej się wtedy kształtować. Pierwszym następstwem, które chcemy podkreślić, jest wpływ na pojęcie siły roboczej w obu Amerykach. Utrzymanie i obsługa plantacji i kopalń to naprawdę bardzo ciężka praca, do tego stopnia, że ludzie umierali wykonując ją. Hiszpanie kolonizujący ten obszar sami nie pracowali. Co więcej, zwiększali produkcję na plantacjach i w kopalniach, więc potrzebowali coraz więcej siły roboczej. Zaczęli więc zwracać się ku afrykańskim niewolnikom. Więc pod względem naszej globalnie powiązanej gospodarki, która się rozwija, widzimy teraz, że Afryka Zachodnia jest jeszcze bardziej obecna w tych sieciach handlowych i relacjach z Hiszpanami i Portugalczykami. Przedtem Afryka Zachodnia była obszarem handlowym dla Portugalczyków i Hiszpanów, zwłaszcza pod względem złota, kości słoniowej i niektórych przypraw, ale teraz Afryka Zachodnia stała się także miejscem, gdzie Hiszpanie i Portugalczycy kupowali niewolników. Wywarło to znaczne skutki na gospodarce Afryki Zachodniej. Nie tylko coraz więcej europejskich towarów tam docierało, niektóre społeczeństwa zachodnioafrykańskie nawet zrestrukturyzowały swoje gospodarki wokół chwytania i sprzedaży niewolników w miarę wzrostu popytu na nich. Inny ważny skutek tych srebrnych odkryć w zakresie tworzenia tej światowej gospodarki miał związek z handlem srebrem, który Portugalczycy prowadzili pomiędzy Japonią a Chinami dynastii Ming. W tamtym czasie Chiny Ming były największym państwem, największym imperium, jeśli chodzi o liczbę ludności na świecie, więc pomimo odległości i związanego z tym ryzyka, Hiszpania szukała teraz sposobu na dotarcie do Chin by handlować tym srebrem. W 1521 roku Ferdynand Magellan zdobył Filipiny dla Hiszpanii. Hiszpania ich wtedy nie skolonizowała, ale w 1565 roku Hiszpanie wysłali grupę kolonistów aby osiedlić się na Filipinach i dzięki temu przedsięwzięciu, część tej grupy ostatecznie dowiaduje się, jak można przepłynąć przez Ocean Spokojny z Filipin do Nowej Hiszpanii, dzisiejszego Meksyku. Umożliwiło to prowadzenie handlu galeonowego na Pacyfiku. Galeon to duży żaglowiec, który jest naprawdę przydatny w handlu na duże odległości, bo jest duży i może pomieścić mnóstwo ładunku, a do tego jest uzbrojony. Więc od lat 70-tych XVI wieku prowadzony jest teraz regularny handel, kiedy to srebro z obu Ameryk jest wysyłane do Manili na Filipinach, gdzie jest sprzedawane chińskim handlarzom za takie rzeczy jak porcelana i jedwab, a potem te towary są wysyłane z powrotem do Ameryk do portu w Acapulco, gdzie są przewożone na lądzie, załadowane na statki wraz z innymi srebrami i wysłane z powrotem do Hiszpanii. Ostatni element tej światowej gospodarki wchodzi w życie w 1580 roku wraz z Unią Iberyjską. Mówiąc o Unii Iberyjskiej, odnosimy się do czasu, kiedy to król Hiszpanii stał się również królem Portugalii. Hiszpania i Portugalia znajdują się na Półwyspie Iberyjskim, więc stąd wzięła się Unia Iberyjska. W tym momencie wiemy, że Portugalia miała naprawdę duże światowe imperium z dużym handlem, Hiszpania miała duże światowe imperium z dużym handlem, a teraz oba te imperia są rządzone przez tego samego króla. Więc wszystkie te sieci handlowe stają się zasadniczo częścią tego samego imperium. Mamy teraz sytuację, w której popyt na srebro w Europie i w Chinach ma wpływ na systemy pracy w obu Amerykach, co z kolei ma wpływ na ludność w Afryce Zachodniej. I wracając do początku naszej historii, ta głęboko połączona światowa sieć handlowa jest też powodem, dlaczego w roku 1600 widzimy Anglika płynącego do Japonii z holenderską flotą i na miejscu natrafiającego na grupę portugalskich księży. Z drugiej strony, historia Williama Adamsa była możliwa tylko dzięki temu, co Hiszpania i Portugalia robiły przez cały XVI wiek, aby stworzyć te sieci długodystansowego handlu.